به قلم: دکتر رضا نورا – عضو هیئت‌مدیره انجمن مدیران مراکز دانش‌بنیان و نخبگان کشور
در دنیای امروز که اقتصادهای پیشرو بر پایه دانش، فناوری و نوآوری استوار شده‌اند، نقش شرکت‌ها و تولیدکنندگان محصولات دانش‌بنیان در رشد اقتصادی، افزایش بهره‌وری و ارتقای کیفیت زندگی غیرقابل انکار است. کشورهایی که توانسته‌اند اکوسیستم‌های فناورانه خود را تقویت کنند، موفق شده‌اند تا در عرصه‌های جهانی رقابت‌پذیر باقی بمانند. در این میان، حمایت از تولیدکنندگان محصولات دانش‌بنیان نه تنها یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای دستیابی به توسعه پایدار است.
اهمیت حمایت از تولیدکنندگان دانش‌بنیان
تولیدکنندگان محصولات دانش‌بنیان، پیشگامان تحول اقتصادی و صنعتی در هر کشوری هستند. این شرکت‌ها با تمرکز بر تحقیق و توسعه (R&D)، فناوری‌های نوین را به محصولاتی قابل استفاده در صنایع مختلف تبدیل می‌کنند و موجب:
- افزایش رقابت‌پذیری اقتصاد ملی در سطح جهانی
- کاهش وابستگی به منابع خام و واردات فناوری‌های خارجی
- توسعه اشتغال پایدار، به ویژه برای نیروی انسانی متخصص و نخبه
- توسعه زیرساخت‌های فناورانه و ارتقای بهره‌وری در صنایع سنتی
چالش‌های پیش روی تولیدکنندگان دانش‌بنیان
علی‌رغم ظرفیت‌های بالقوه، تولیدکنندگان محصولات دانش‌بنیان با چالش‌های متعددی مواجه‌اند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- محدودیت منابع مالی: تأمین سرمایه اولیه برای تحقیق، توسعه و تولید انبوه یکی از مهم‌ترین چالش‌های این شرکت‌ها است.
- ریسک‌پذیری بالای بازار: ورود محصولات جدید به بازار همراه با عدم قطعیت در پذیرش مشتریان و رقابت شدید است.
- مشکلات زیرساختی: نبود زیرساخت‌های مناسب برای آزمایش، تولید صنعتی و استانداردسازی محصولات.
- کمبود حمایت‌های حقوقی: ضعف در حمایت از مالکیت فکری و ثبت اختراعات می‌تواند انگیزه نوآوری را کاهش دهد.
- فقدان ارتباط موثر با بازار: عدم دسترسی به شبکه‌های توزیع گسترده و ناتوانی در بازاریابی بین‌المللی.
راهبردهای کلان برای حمایت از تولیدکنندگان دانش‌بنیان
برای غلبه بر چالش‌های مذکور و فراهم کردن بستر رشد برای شرکت‌های دانش‌بنیان، می‌توان از راهبردهای زیر بهره برد:
- حمایت‌های مالی و اعتباری
- تسهیلات بانکی کم‌بهره: اعطای وام‌های بلندمدت با نرخ بهره پایین برای تأمین مالی پروژه‌های تحقیق و توسعه.
- سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital): تشویق سرمایه‌گذاران خصوصی برای سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های دانش‌بنیان.
- صندوق‌های حمایت از نوآوری: ایجاد صندوق‌های حمایتی دولتی برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوظهور.
- حمایت‌های قانونی و حقوقی
- تقویت نظام مالکیت فکری: تدوین قوانین شفاف برای ثبت اختراعات و حفاظت از حقوق مالکیت معنوی.
- مشوق‌های مالیاتی: معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و تولیدکنندگان محصولات فناورانه.
- تدوین استانداردهای فنی: ایجاد و به‌روزرسانی استانداردهای ملی برای تسهیل صادرات محصولات دانش‌بنیان.
- توسعه زیرساخت‌های فناورانه
- ایجاد پارک‌های علم و فناوری: حمایت از تأسیس مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری برای فراهم کردن زیرساخت‌های تحقیقاتی و تولیدی.
- دسترسی به آزمایشگاه‌های پیشرفته: ایجاد شبکه‌ای از آزمایشگاه‌های مرجع برای کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان در فرآیندهای تحقیق و توسعه.
- توانمندسازی منابع انسانی
- برنامه‌های آموزشی تخصصی: برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه مدیریت نوآوری، تجاری‌سازی فناوری و توسعه کسب‌وکار.
- تشویق به کارآفرینی فناورانه: حمایت از برنامه‌های کارآفرینی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برای شناسایی و پرورش استعدادهای برتر.
- تسهیل دسترسی به بازارهای داخلی و بین‌المللی
- برگزاری نمایشگاه‌های فناوری: کمک به حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی برای معرفی محصولات و جذب سرمایه‌گذار.
- حمایت از صادرات محصولات دانش‌بنیان: ارائه مشوق‌های صادراتی و ایجاد دفاتر تجاری در کشورهای هدف برای توسعه بازارهای جدید.
نقش دولت و بخش خصوصی در حمایت از تولیدکنندگان دانش‌بنیان
موفقیت در حمایت از تولیدکنندگان دانش‌بنیان نیازمند همکاری هماهنگ بین دولت، بخش خصوصی، دانشگاه‌ها و نهادهای مالی است.
- دولت باید نقش سیاست‌گذار و تسهیل‌گر را ایفا کند و زیرساخت‌های لازم را فراهم سازد.
- بخش خصوصی می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری در پروژه‌های فناورانه و ایجاد شراکت‌های راهبردی، موتور رشد این شرکت‌ها باشد.
- دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نقش تأمین‌کننده دانش، فناوری و منابع انسانی متخصص را دارند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری