به قلم: مهندس سعید تواره
عضو نظام مهندسی ساختمان، ناظر پروژه‌های برج‌های مرتفع، عضو هیئت نظارت انجمن مدیران مراکز دانش‌بنیان و نخبگان کشور
مقدمه
صنعت ساختمان یکی از پرریسک‌ترین صنایع است که ایمنی در آن جایگاه ویژه‌ای دارد. رعایت اصول ایمنی در این صنعت نه تنها ضامن جان افراد، بلکه باعث کاهش خسارت‌های مالی و افزایش عمر مفید ساختمان‌ها می‌شود. در این میان، نظارت تخصصی و دقیق، به‌ویژه بر اساس ضوابط و مقررات سازمان نظام مهندسی ساختمان، نقشی کلیدی در اطمینان از ایمنی سازه‌ها ایفا می‌کند. در این مقاله به اهمیت و نقش نظارت در رعایت اصول ایمنی در صنعت ساختمان پرداخته خواهد شد.
۱. اهمیت نظارت در صنعت ساختمان
نظارت در پروژه‌های ساختمانی به معنای بررسی دقیق و مداوم اجرای مراحل ساخت، با هدف اطمینان از تطابق فرآیندها و مصالح با نقشه‌ها، مقررات و استانداردها است.
ایمنی جانی و مالی: کاهش حوادث ساختمانی که جان کارگران و ساکنین را تهدید می‌کند.
اطمینان از کیفیت اجرا: بررسی دقیق تطابق اجرا با اصول فنی و مهندسی.
کاهش هزینه‌ها: شناسایی و جلوگیری از اشتباهات اجرایی که می‌توانند منجر به دوباره‌کاری یا خسارت‌های مالی شوند.
حفظ سرمایه ملی: ساختمان‌هایی که با نظارت اصولی ساخته می‌شوند، عمر مفید بیشتری دارند و از تخریب زودهنگام آن‌ها جلوگیری می‌شود.
۲. ضوابط سازمان نظام مهندسی ساختمان در حوزه ایمنی
سازمان نظام مهندسی ساختمان، به عنوان مرجع اصلی نظارت بر صنعت ساختمان، ضوابط و مقرراتی دقیق در حوزه ایمنی تعریف کرده است. برخی از این ضوابط عبارتند از:
ایمنی کارگاه ساختمانی:
استفاده از تجهیزات ایمنی برای کارگران (مانند کلاه ایمنی، دستکش، کمربند ایمنی).
اجرای داربست‌ها و تجهیزات بالابر مطابق با استانداردهای ایمنی.
نصب تابلوهای هشداردهنده در محل پروژه.
ایمنی سازه‌ای:
طراحی سازه‌ها مطابق با آیین‌نامه‌های زلزله، بارگذاری و مقاومت مصالح.
کنترل کیفیت مصالح ساختمانی و استفاده از مصالح تأییدشده.
پایش مداوم مراحل اجرای سازه توسط ناظرین.
ایمنی در برابر آتش‌سوزی:
استفاده از مصالح نسوز و مقاوم در برابر آتش در بخش‌هایی مانند دیوارها، سقف و سیستم‌های تأسیساتی.
طراحی و نصب سیستم‌های اطفاء حریق.
تأمین مسیرهای خروج اضطراری و تهویه مناسب در مواقع بحرانی.
ایمنی تأسیسات و تجهیزات:
رعایت اصول استاندارد در نصب سیستم‌های برقی و مکانیکی.
استفاده از تجهیزات دارای گواهینامه ایمنی و نصب آن‌ها تحت نظارت متخصصین.
۳. نقش ناظر در تضمین ایمنی پروژه‌های ساختمانی
ناظر ساختمان به‌عنوان نماینده فنی سازمان نظام مهندسی، مسئولیت نظارت بر تمامی مراحل اجرای پروژه را بر عهده دارد. نقش‌های کلیدی ناظر در حوزه ایمنی عبارتند از:
بررسی نقشه‌ها و مدارک فنی: اطمینان از تطابق طراحی با اصول ایمنی.
کنترل مصالح ساختمانی: بررسی کیفیت و استاندارد بودن مصالح استفاده‌شده.
نظارت بر اجرای صحیح فرآیندها: حضور مداوم در کارگاه و نظارت بر اجرای اصولی مراحل ساخت.
گزارش‌دهی: ثبت و گزارش تخلفات یا نقص‌های احتمالی به مرجع ذی‌صلاح.
تأکید بر آموزش ایمنی: نظارت بر آگاهی کارگران و پیمانکاران از اصول ایمنی.
۴. چالش‌های نظارت در رعایت اصول ایمنی
با وجود ضوابط و قوانین موجود، چالش‌هایی در نظارت بر رعایت اصول ایمنی در صنعت ساختمان وجود دارد که عبارتند از:
کمبود ناظرین متخصص: تعداد ناظرین ماهر و آشنا به مقررات کافی نیست.
عدم آگاهی پیمانکاران و کارگران: بسیاری از پیمانکاران و کارگران نسبت به اصول ایمنی و ضوابط بی‌اطلاع هستند.
کمبود تجهیزات ایمنی در کارگاه‌ها: هزینه بالای تجهیزات ایمنی، باعث می‌شود بسیاری از کارگاه‌ها از این تجهیزات استفاده نکنند.
عدم اجرای قوانین: گاهی قوانین به دلیل عدم نظارت دقیق یا فشارهای اقتصادی اجرا نمی‌شوند.
۵. راهکارهایی برای بهبود نظارت ایمنی در صنعت ساختمان
برای ارتقای نظارت بر ایمنی پروژه‌های ساختمانی، اقداماتی مؤثر می‌توان انجام داد:
افزایش آموزش و آگاهی: برگزاری دوره‌های آموزشی برای پیمانکاران، کارگران و ناظران.
تقویت نظام نظارتی: ایجاد سامانه‌های هوشمند نظارتی برای پایش دقیق‌تر پروژه‌ها.
افزایش تعداد ناظرین متخصص: جذب و آموزش ناظران بیشتر توسط سازمان نظام مهندسی.
تشویق به رعایت ایمنی: ارائه مشوق‌هایی مانند تخفیف مالیاتی یا امتیازات ویژه به پیمانکاران و سازندگان که اصول ایمنی را رعایت می‌کنند.
جرایم برای عدم رعایت ایمنی: اعمال جرایم سنگین برای تخلفات در حوزه ایمنی.
۶. نقش فناوری در نظارت ایمنی ساختمان
فناوری‌های نوین می‌توانند به بهبود نظارت ایمنی کمک کنند. برای مثال:
مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM): شبیه‌سازی پروژه و شناسایی ریسک‌های ایمنی قبل از اجرا.
سنسورهای هوشمند: پایش لحظه‌ای شرایط سازه و شناسایی نقاط خطر.
اپلیکیشن‌های نظارتی: ابزارهایی برای گزارش‌دهی و مدیریت ایمنی در کارگاه‌ها.
نتیجه‌گیری
نظارت در صنعت ساختمان، به‌ویژه در رعایت اصول ایمنی، یکی از مهم‌ترین وظایف ناظران و مهندسان است. اجرای دقیق ضوابط سازمان نظام مهندسی ساختمان می‌تواند نه تنها ایمنی و کیفیت پروژه‌ها را افزایش دهد، بلکه از بروز حوادث و خسارت‌های جانی و مالی جلوگیری کند. با تقویت نظارت، آموزش و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌توان گامی مؤثر در ارتقای استانداردهای ایمنی در صنعت ساختمان برداشت و آینده‌ای مطمئن‌تر برای این صنعت مهم رقم زد